Rozwód rodziców oczami dziecka – jak wspierać?

Decyzja o rozwodzie zazwyczaj jest wynikiem sporów, kłótni, niedopasowania dwojga dorosłych osób do siebie, może być też spowodowana nadużywaniem alkoholu, zdradą czy nieposzanowaniem współmałżonka. Sytuacja, kiedy rodzice się kłócą, obrażają, w domu brakuje zrozumienia i ciepła w relacji małżeńskiej, dla dziecka nie pozostaje to obojętne. Doświadcza ono stresu, niepokoju, smutku, niezrozumienia sytuacji, którą obserwuje lub wyczuwa w domu, kiedy rodzice ukrywają przed dzieckiem problemy.

Sytuacja trudna, czyli rozpad rodziny

Rozpad rodziny dla dziecka jest rodzajem końca świata, świata, który zna od urodzenia. Kiedy rodzice podejmują decyzje o rozwodzie, jest to sytuacja trudna dla wszystkich członków rodziny. Jednym z najważniejszych zadań, jakie maja dorośli, kiedy się rozwodzą, jest zapewnienie dziecku wsparcia i ochrony przed uwikłaniem we wzajemny konflikt. Jak dziecko widzi rozwód rodziców, na co warto zwrócić uwagę, w tym czasie oraz jak wspierać młodego człowieka, aby poradził sobie ze zmianą?

Relacja mamy i taty jest dla dziecka pierwowzorem wszystkich relacji, szczególnie tych romantycznych. To jak wygląda ich związek, bardzo mocno rzutuje na to, jak dziecko będzie wchodzić w kontakty z innymi. Obecność rodziców daje dziecku bezpieczeństwo, stabilność, oparcie. Jeśli brakuje zrozumienia między partnerami, pojawia się wyładowywanie złości na sobie, krzyki, uszczypliwości, zimne milczenie oddziałuje to nie tylko na dorosłych, ale również na dzieci. 

Rozwód prowadzi do zmian – od zmian czysto praktycznych, takich jak ustalenie gdzie i kiedy będzie przebywać dziecko, jak będą wyglądać kontakty z rodzicami, wypłatę alimentów, po emocjonalne – przeżycie straty po dotychczasowym życiu, pogodzeniu się z nową sytuacją, poradzeniu sobie z różnymi emocjami u dziecka (złością, smutkiem, żalem, poczuciem winy). 

Rozwód:

• Zmienia formułę rodziny, którą do tej pory znali jej członkowie.
• Jest kryzysem – stwarza ryzyko powstania negatywnych i pozytywnych następstw.
• Konfliktowa relacja rodziców może negatywnie rzutować na rozwój dziecka i jego relacje z rodzicami. 
• Wsparcie, rozmowy, zapewnianie bezpieczeństwa, nie wciąganie dziecka w konflikt między dorosłymi stanowią czynniki zaradcze, które mogą uchronić dziecko w obliczu rozwodu przed negatywnymi skutkami rozstania rodziców.

Rozwód rodziców – co zmienia się dla dziecka?

Dziecko przede wszystkim spostrzega rozstanie rodziców jak zburzenie swojego poczucia bezpieczeństwa, czuje się jakby wszystko, co znało, rozpadało się, a ono nie do końca wiedziało, na czym ma się oprzeć. Rozwód może negatywnie działać na poczucie własnej wartości dziecka, jego umiejętności nawiązywania satysfakcjonujących relacji interpersonalnych. 

Czego może doświadczać dziecko w trakcie rozwodu rodziców?

• Lęk przed nieznanym i niepokój, trudność w wyobrażeniu i odnalezieniu się w nowej sytuacji. 
• Poczucie opuszczenia i odrzucenia przez rodzica, który opuszcza rodzinę.
• Poczucie winy, odpowiedzialności za rozpad rodziny.
• Smutek i samotność, brak poczucia bezpieczeństwa.
• Złość i frustracja na rodziców, pragnienie, aby sytuacja się skończyła, a sytuacja wróciła do „normy”.
• Odrzucenie i uraza do jednego lub obojga rodziców. Dystans emocjonalny wobec mamy i taty, ma być to rodzajem „kary” za odebranie rodziny.

Emocje dziecka przed, w trakcie i po rozwodzie zmieniają się i przechodzą różne fazy, od niedowierzania, zaprzeczania, przez walkę o rodziców, szok związany z rozpadem rodziców, po powolne godzenie się ze stratą i akceptację nowej sytuacji. W każdej z tych faz przeżywane są opisywane wyżej emocje i uczucia. 

W niektórych sytuacjach, kiedy konflikt w rodzinie był bardzo duży, przebywanie ze sobą rodzicom dostarcza ogromnego stresu, nie ma porozumienia w żadnej życiowej płaszczyźnie, a kłótnie i spory są codziennością, rozwód rodziców bywa przyjmowany przez dziecko z początkową ulgą. Pojawia się perspektywa, że rodzice przestaną się kłócić, będzie spokojnie i wszystko „wróci do normy”. Często dziecko nie spodziewa się, że ustanie krzyków, wrzasków i wyzwisk, wiąże się z wyprowadzką z domu jednego z rodziców oraz zakończenia ich relacji. W takiej sytuacji może obudzić się w dziecku poczucie winy, lęk, że to ono „chciało, aby rodzice się rozwiedli”, im mniejsze dziecko, tym trudniej mu pomieścić wszystkie, sprzeczne emocje. 

Dla dziecka jednym z najtrudniejszych momentów jest decyzja lub przystanie na propozycję, z którym rodzicem ma zamieszkać. Zazwyczaj dzieci są mocno związane z obojgiem rodziców i ich obecność daje im poczucie bezpieczeństwa i stabilności. Dziecko może czuć się winne wobec rodzica, z którym nie mieszka na stałe, może mieć żal, że zostało postawione w takiej sytuacji. 

Kolejnym znaczącym momentem jest sytuacja, w której jeden z rodziców lub obydwoje zakładają nowe rodziny. Dziecko musi się zmierzyć z kolejną zmianą, zaadaptowaniem do nowego dorosłego, a czasami też do nowego brata czy siostry. U dzieci może się takiej sytuacji pojawić poczucie odrzucenia, krzywdy, odsunięcia i osamotnienia. Szczególnie jeśli dorosły nie zaopiekuje się emocjami dziecka, zostawi dziecko samo z adaptacją do sytuacji. Bardzo ważne jest danie szansy na integracje nowego partnera/partnerki i jego dzieci z synem czy córką. Akceptowanie różnych emocji, opracowanie wspólnych zasad panujących w domu oraz okazywanie dziecku miłości, troski i uważności może pomóc mu przyzwyczaić się i zaakceptować kolejną życiową zmianę. 

Jak wspierać dziecko w obliczu rozwodu?

Dorośli mają prawo do swoich wyborów, również do rozstania i zakończenia małżeństwa. Jednak mimo rozwodu dalej zostają rodzicami, dlatego tak ważne jest wzięcie odpowiedzialności za wsparcie i ochronę dziecka, w tym trudnym momencie zmiany dla całej rodziny. 

Rozmowa o tym, co się dzieje

Bardzo ważna jest rozmowa z dzieckiem na temat tego, co się dzieje w rodzinie. Wytłumaczenie młodemu człowiekowi, używając dostosowanych do jego wieku słów, dlaczego rodzice się rozstają, jak będzie wyglądała najbliższa przyszłość. Ważne jest też przyjęcie i zrozumienie bardzo różnych uczuć dziecka, które czuje się w tej sytuacji zagubione.

Uważnianie i akceptacja emocji dziecka

Przyjęcie różnych emocji dziecka może być dla rodzica wyzwaniem. Jednak najgorsze, co można zrobić to zaprzeczanie, bagatelizowanie lub umniejszanie tego, co czuje dziecko. Pozwól, aby różne emocje wybrzmiały, aby dziecko mogło je wyrazić, aby powiedziało co się z nim dzieje. Przyjmij te uczucia, nie neguj ich. W zależności od wieku do rozmowy o emocjach możesz wykorzystać zabawę z misiami, lakami, rysowanie, bajki terapeutyczne, odgrywanie scenek.

Pokazanie dziecku jak będzie wyglądać przyszłość

Zmniejszenie lęku i niepokoju pojawia się wtedy, kiedy wiemy, co nas mniej więcej czeka, kiedy przyzwyczajamy się do sytuacji. Dziecko w obliczu rozwodu nie wie praktycznie nic, dlatego tak ważne jest poinformowanie dziecka, co teraz będzie się działo, gdzie będzie jego dom, co się zmieni, co zostanie takie samo, jak będą wyglądały kontakty z mamą i tata, dziadkami, gdzie będzie chodziło do szkoły. Im więcej informacji, podanych w sposób dostosowany do wieku dziecka, tym bardziej jego niepokój może się zmniejszyć.

Nie wciąganie dziecka w konflikt

Im większa troska o dziecko i świadome podejście do rozwiązywania sporów w trakcie rozwodu, tym lepiej dla rozwoju córki czy syna. Czynnikiem sprzyjającym radzeniu sobie z rozstaniem rodziców jest brak konfliktu między nimi i ustalenie poprawnych stosunków oraz wspólnego punktu odniesienia do wychowania dziecka.

Wspieranie więzi z obydwojgiem rodziców

Umożliwianie dziecku kontaktu z obojgiem rodziców, nieocenianie i niedeprecjonowanie byłego partnera jest bardzo ważne dla stabilności emocjonalnej dziecka i jego rozwoju. Wspólne zasady w wychowaniu oraz podejście do rozwiązywania trudności dziecka, dają mu poczucie, że mimo iż rodzice się rozstali, dalej obydwoje są obecni w życiu młodego człowieka i chcą z nim budować więzi.

Skorzystanie z pomocy mediatorów, psychologów 

W sytuacji trudności dojścia do porozumienia między rodzicami warto skorzystać z pomocy specjalistów – mediatorów rodzinnych czy psychologów, którzy pomogą ustalić zasady rozstania. Jeżeli pojawiają się niepokojące sygnały np. moczenie nocne, trudne zachowania w przedszkolu lub szkole, wycofanie z kontaktów z innymi, lęki itp. warto pomyśleć o zgłoszeniu się z dzieckiem do psychologa dziecięcego, który pomoże przejść przez sytuację rozwodu i poradzić sobie z jego konsekwencjami.