Toksyczne relacje w pracy – jak sobie z nimi radzić?

W pracy spędzamy kilka lub kilkanaście godzin dziennie przez kilka dni w tygodniu, niestety, nie zawsze jest to miejsce przyjazne i wspierające. Bywa, że relacje ze współpracownikami lub przełożonymi są obciążone konfliktami, nieprzyjemną atmosferą oraz poczuciem niepokoju. Jak rozpoznać i sobie radzić z toksycznymi relacjami w miejscu pracy, aby chronić siebie i swój dobrostan?

Toksyczne relacje w pracy – jak je rozpoznać?

Prawdopodobnie, w każdym miejscu pracy można spotkać osoby, które celowo lub nieświadomie prezentują zachowania, które innym uprzykrzają życie. Jednak, aby zachowanie można było nazwać toksycznym, musi mieć intensywne nasilenie, być krzywdzące dla drugiej strony i znacząco obniżać pewność siebie, produktywność czy poczucie kompetencji oraz samopoczucie.

Jakie zachowania można uznać za toksyczne w miejscu pracy? W książce ”Toxic Workplace!: Managing Toxic Personalities and Their Systems of Power” M. Kusy i E. Holloway, wyróżniają:

• Brak szacunku i przedmiotowe traktowanie innych: poniżanie, atakowanie, celowe zawstydzanie na forum grupy, wytykanie błędów, stosowanie sarkazmu.
• Zachowania pasywno-agresywne: komunikowanie się nie wprost – stosowanie ukrytej agresji, bierny opór – odwlekanie spraw, nieinformowanie o postępach, przekładanie terminów, wrogość, obwinianie innych o swoje niepowodzenia.
• Mikrozarządzanie: wtrącanie się w sprawy, nadmierna kontrola i nadzór nad podwładnymi, brak swobody w sposobie wykonywania obowiązków. 
• Ciągłe narzekanie na wszystko:  od obowiązków po pracowniczą kawę, plotkowanie, prawienie uszczypliwości. 
• Niechęć do dzielenia się widzą oraz doświadczeniem.
• Nie przyjmowanie negatywnych informacji zwrotnych.
• Brak świadomości swojego toksycznego zachowania i jego wpływu na innych.
• Sabotowanie prac działu, zespołu: wtrącanie się w pracę innych osób, wprowadzenie chaosu i dezorganizacji w podziale obowiązków, nie przekazywanie ważnych informacji, plotkowanie, nadmierne kontrolowanie i szpiegowane współpracowników, przekazywanie nieprawdziwych informacji przełożonym na temat prac lub członków zespołu.

Takie zachowania potrafią spowodować dyskomfort, odpływ życiowej energii oraz poczucie przygnębienia, a nawet doprowadzić do wypalenia zawodowego lub zwolnienia się z pracy.

Kąśliwe uwagi, obracanie każdej informacji przeciwko współpracownikom, prowokowanie awantur, obwinianie o niedopełnienie obowiązków, oczekiwanie, że druga osoba przejmie pracę lub zastanie po godzinach, to bardzo częste zachowania osób, które przekraczają granicę psychologiczne innych i potrafią z pracy uczynić piekło.

Mobbing w pracy

Niektóre z zachowań można uznać, jako mobbing, czyli przemoc w miejscu pracy, która jest długim i celowym, uporczywym znęcaniem się nad podwładnym, przełożonym lub współpracownikiem. Zwykle wykorzystywana jest zależność i podległość drugiej strony. Warto zgłaszać nieodpowiednie zachowania kierownictwu lub działom personalnym w firmie, ponieważ za mobbing w pracy odpowiada nie tylko osoba mobbingująca, ale również pracodawca. 

Zgłoszenie powinno mieć formę pisemną, może stanowić dowód w sprawie o stosowanie przemocy w miejscu pracy. Dodatkowo można zgłosić swoją sytuację do państwowej Inspekcji Pracy lub stowarzyszeń czy fundacji zajmujących się pomocą w sytuacji doświadczania mobbingu, które oferują porady z zakresu prawa pracy. Kolejną z możliwości jest wytoczenie osobie nękające procesu cywilnego, z tytułu czynu niedozwolonego na podstawie Kodeksu Prawa Cywilnego. 

Osoba doświadczająca przemocy musi wykazać, że jej stan zdrowia uległ pogorszeniu w wyniku działań osoby mobbingującej. Należy przygotować i przedstawić dokumentację medyczną oraz wszelkie dowody świadczące o doświadczaniu przemocy. Osoba, którą dotknęła sytuacja, ma możliwość ubiegać się o odszkodowanie od mobbingującego.

Co robić, aby poradzić sobie z toksycznymi relacjami w pracy?

Toksyczne relacje i nieodpowiednie zachowania negatywnie wpływają nie tylko na atmosferę panującą w pracy, ale również obniżają efektywność członków zespołów. Trudności z koncentracją, uwagą, zapamiętywaniem to powszechne problemy, kiedy występuje stres związany z negatywnymi kontaktami interpersonalnymi. Może pojawić się lęk, niepokój, niechęć do wstania rano do pracy. Pojawiają się też symptomy somatyczne nadmiernego stresu, takie jak: uczucie duszności, kłopoty ze snem, zmniejszenie apetytu lub napady wilczego głodu, bóle głowy czy napięciowe bóle karku.

Postaw na umiejętność stawiania granic

Jedną z obron przed toksycznymi zachowaniami współpracowników jest wyraźne stawianie granic, czyli poznanie tego, na co się zgadzamy i jakie zachowanie jest dla nas w porządku, a jakie sprawia, że czujemy dyskomfort, poniżenie czy lęk.

Kiedy ktoś zaczyna narzekać, wciągać w spiralę negatywnych informacji, powiedz, że dłużej nie będziesz słuchać, bo musisz wracać do pracy, masz inne zdanie, zmień temat lub postaw na milczenie. Zdystansowanie się do rozmówcy i jego wypowiedzi chroni przed emocjonalnym zaangażowaniem, które może być wypalające.

Dystansuj się i ignoruj

Część zachowań toksycznych osób ma na celu zwrócenie na nich uwagi, podbudowanie ich poczucia własnej wartości i samooceny. W przypadku ignorowania komentarzy, zaczepek słownych czy niektórych nietaktownych zachowań, nie dajemy osobie toksycznej tego, czego najbardziej pragnie – uwagi i emocji. Kiedy dystansujesz się do sytuacji, zachowujesz spokój i tzw. zimną krew łatwiej Ci utrzymać granice psychologiczne i zająć się pracą, mimo negatywnej atmosfery.

Trzymaj się jasno wytyczonych obowiązków i zasad panujących w firmie

Wiele trudnych sytuacji może wynikać z braku jasno określonych obowiązków, płynności ról i braku odpowiedniego zarządzania w organizacji. Zapoznaj się dokładnie z zakresem swoich obowiązków, porozmawiaj o nich z przełożonym, broń swojej pozycji oraz prawa do odpoczynku i niewykonywania nadgodzin, jeśli nie jest to konieczne.

Zgłaszaj nieodpowiednie zachowania kierownictwu

Kiedy czujesz, że napięta i niezdrowa atmosfera bardzo negatywnie wpływa na jakość Twojej pracy, samopoczucie i produktywność, porozmawiaj o sytuacji z managerem lub osobą z działu personalnego. Warto naświetlić sytuację, skonfrontować swoje odczucia z zrachowaniami danej osoby, możliwe, że nie zdaje sobie ona sprawy ze szkodliwego wpływu, jaki generuje na innych. W takiej sytuacji można poszukać rozwiązania, które będzie wspierające dla wszystkich zainteresowanych.

Wzmacniaj swoje poczucie własnej wartości

Osoby, które spychają pracę na innych, złośliwie komentują czy utrudniają pracę, często wybierają na cel ataku osoby miłe, uczynne, łagodne takie, które nie potrafią lub nie chcą się sprzeciwiać. Dlatego tak ważne jest, aby wzmacniać swoje poczucie własnej wartości, lubić i cenić siebie mimo wszystko, uświadomić sobie swoje prawo  do odpoczynku i godnego wynagrodzenia, obrony w sytuacji atakowania lub poniżania. Ćwicz techniki sprzyjające asertywności, zauważaj te momenty, kiedy jest najtrudniej obronić własne granice i pracuj nad nimi. Kiedy zdiagnozujesz znaczny problem z poczuciem własnej wartości, jedną z możliwości jest wsparcie psychologa, coacha czy psychoterapeuty.

Zmień pracę

Kiedy sytuacja jest bardzo napięta, a rozmowy z kierownictwem nie przynoszą rezultatu, warto pamiętać, że czasami zmiana pracy jest jedyną możliwością, jaka nam zostaje, jeśli chcemy zadbać o swoje zdrowie psychiczne i fizyczne. Niestety, są organizacje, gdzie toksyczne zachowania są promowane lub ignorowane, mimo skarg i zgłoszeń. Brak reakcji ze strony firmy, powtarzające się negatywne reakcje, mogą generować poczucie przytłoczenia, beznadziei i bezsilności. Czasami danie sobie szansy w nowym miejscu jest możliwością zaoszczędzenia swojej energii, cierpliwości oraz spokoju.