Małe początki wielkich zmian – wykorzystanie neuroplastyczności mózgu w terapii

Często mówi się, że małe początki prowadzą do wielkich zmian. W dziedzinie psychologii ten koncept może być zastosowany dla wykorzystania naturalnej plastyczności mózgu w terapii. Jak się okazuje, zdolność ta może pomoc w leczeniu różnych zaburzeń, takich jak: depresja, zaburzenia lękowe, PTSD, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, uzależnienia, zaburzenia poznawcze, czy zaburzenia uwagi i koncentracji. Terapeuci wykorzystują techniki, takie jak trening poznawczy, trening emocjonalny, trening uważności i medytacja, aby pomoc pacjentom w zmianie negatywnych myśli, uczuć i zachowań, poprzez tworzenie nowych połączeń i wzmacnianie istniejących.  

Czym jest i na czym polega plastyczność mózgu? 

Mózg człowieka składa się z miliardów komórek nerwowych, zwanych neuronami, które komunikują się ze sobą poprzez połączenia zwane synapsami. W Każdej synapsie impuls nerwowy jest przekazywany z jednego neuronu do drugiego, za pomocą substancji chemicznych zwanych neuroprzekaźnikami. Kiedy neuron otrzymuje wystarczająco dużo impulsów, zostaje uruchomiony i wysyła własne impulsy dalej wzdłuż sieci neuronów. 

Plastyczność mózgu, nazywana także neuroplastycznością, to zdolność mózgu do zmiany swojej struktury i adaptacji w odpowiedzi na różnorodne bodźce i doświadczenia, zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne. Oznacza to, że nasze myśli, nawyki, emocje i pamięć, nie są w żaden sposób stałe i mogą ulegać zmianom, w zależności od naszego doświadczenia i podejmowanych działań. 

Ta właściwość mózgu jest bardzo istotna dla naszego rozwoju i funkcjonowania. Odkrycie jej stało się przełomowe w dziedzinie terapii, ponieważ pozwala na efektywną interwencję w przypadku różnych zaburzeń psychicznych. Dzięki neuroplastyczności możliwe jest wprowadzanie pozytywnych zmian w funkcjonowaniu psychicznym i fizycznym, co może prowadzić do znacznej poprawy jakości życia.  

W terapii wykorzystuje się wiele różnych technik psychologicznych opartych na zasadzie neuroplastyczności mózgu:  

1. Terapia poznawczo-behawioralna – opiera się na założeniu, że myśli, emocje i zachowania, wzajemnie wpływają na siebie, a zmiana jednego z tych elementów może pomóc w zmianie pozostałych. W ramach tej terapii pacjenci uczą się identyfikować negatywne myśli i przekonania, a następnie szkolić mózg w kierunku tworzenia nowych połączeń nerwowych i wzmacniania pozytywnych myśli i przekonań.  

2. Terapia zajęciowa – pacjenci uczą się nowych umiejętności manualnych, co prowadzi do zmian w strukturze mózgu i poprawy funkcjonowania psychomotorycznego.  

3. Terapia przez sztukę – malarstwo, rzeźbiarstwo, muzyka, czy taniec, mają wpływ na funkcjonowanie mózgu, co prowadzi do poprawy samopoczucia i lepszego radzenia sobie z trudnościami emocjonalnymi.  

Wykorzystanie neuroplastyczności mózgu w terapii psychologicznej jest coraz bardziej popularne i skuteczne, ponieważ pozwala na tworzenie długotrwałych zmian w mózgu, co prowadzi do poprawy jakości życia i redukcji objawów. Neuroplastyczność mózgu umożliwia też regenerację uszkodzonych połączeń między neuronami, dlatego mózg jest w stanie przystosować się do różnych zmian, na przykład po urazach, chorobach lub na skutek starzenia się. 

Neuroplastyczność w obszarze uczenia się  

Od dłuższego czasu neuroplastyczność mózgu jest przedmiotem badań w psychologii, a jej odkrycie miało ogromny wpływ na nasze rozumienie procesów uczenia się i pamięci.  

Proces uczenia się i pamięci polega na modyfikowaniu połączeń między neuronami w mózgu. W trakcie uczenia się nowych umiejętności, neuronami przepływa więcej impulsów nerwowych, co prowadzi do wzmacniania połączeń między nimi. Dzięki temu, że neuronami przepływa więcej informacji, mózg staje się bardziej wrażliwy na dane bodźce, a umiejętności stają się coraz bardziej wyrafinowane.  

Badania nad neuroplastycznością mózgu zmieniły nasze postrzeganie procesów uczenia się. Dawniej uważano, że mózg człowieka jest w pełni rozwinięty w momencie osiągnięcia dorosłości, a proces uczenia się jest głównie kwestią zdolności intelektualnych jednostki. Dziś wiemy, że mózg jest w stanie zmieniać swoją strukturę i funkcjonowanie w każdym wieku i w odpowiednich warunkach jest w stanie uczyć się niemal wszystkiego. 

Neuroplastyczność w praktyce  

Ćwiczenia terapeutyczne wykorzystujące neuroplastyczność mózgu, takie jak:  

• ćwiczenia uważności – polegają na skupieniu się na obecnym momencie, zauważeniu myśli emocji i wrażeń, bez oceny czy reakcji na nie. Obejmują medytacje, ćwiczenia oddechowe i rozciąganie mięśni, które pomagają w redukcji napięcia i stresu.  
• ćwiczenia poznawcze – zapisywanie dziennika, pozytywne afirmacje.  

• trening emocjonalny – polega na uczeniu się regulacji emocji poprzez tworzenie nowych polaczeń nerwowych, pomagających zmniejszyć wpływ negatywnych emocji na zachowanie. Obejmują wizualizacje, zmianę perspektywy i ćwiczenia z zakresu rozpoznawania i emocji.  
• trening relaksacji – medytacja, joga.  

mają na celu pomoc w przezwyciężaniu negatywnych myśli i nawyków, poprawę zdolności uczenia się i zapamiętywania, lepsze radzenie sobie ze stresem i lękiem, lepsze radzenie sobie z bólem i chorobami, a także poprawę jakości życia. 

Innym sposobem wykorzystania neuroplastyczności mózgu, na przykład w leczeniu depresji, lęków i stresu, jest trening umysłowy, tak zwany neurofeedback. W trakcie tej terapii pacjent uczy się kontrolować aktywność swojego mózgu, aby wpłynąć na swoje samopoczucie i funkcjonowanie. Przykłady ćwiczeń neurofeedback obejmują:  

1. Gry komputerowe – pacjent gra w gry, w których musi kontrolować swoją aktywność mózgu, aby uzyskać pozytywne wyniki.  

2. Ćwiczenia biofeedback – pacjent uczy się kontrolować swoje ciało, w tym: tętno, temperaturę lub napięcia mięśni, aby wpłynąć na swoje samopoczucie.  

3. Terapia wibracyjna – pacjent korzysta z urządzeń, które emitują wibracje, aby wpłynąć na aktywność mózgu.

Ponad to, liczne badania wykazały, że osoby regularnie praktykujące medytację wykazują zwiększoną aktywność w obszarach mózgu odpowiedzialnych za kontrolę emocji, takich jak kora przedczołowa i hipokamp. Z kolei osoby, które regularnie trenują swoje umysły poprzez rozwiązywanie łamigłówek, czytanie, naukę nowych umiejętności, mają lepsze zdolności do radzenia sobie ze stresem. Trening umysłowy może więc pomóc wzmocnić połączenia między neuronami i zwiększyć elastyczność mózgu. 

Ważne jest jednak zauważenie, że wprowadzanie zmian wymaga czasu i wysiłku. Zmiana ta nie jest jednorazowa, natomiast jest to proces, który wymaga regularnego treningu i konsekwencji. Jednakże, dzięki neuroplastyczności mózgu, jesteśmy w stanie wprowadzić pozytywne zmiany, przyczyniające się do poprawy naszego samopoczucia i jakości życia.