Wypalenie zawodowe – czym jest i czy może dotyczyć ciebie?

Wypalenie zawodowe jest niczym pożar pięknego domu, który remontowano z zaangażowaniem, wytrwałością, poświęcając niemal sto procent uwagi, czasu i pieniędzy, a po pożarze zostaje skorupa i osmolone zgliszcza. Czujesz, że ten problem może dotyczyć właśnie ciebie? W takim razie przeczytaj ten artykuł. 

Czym jest wypalenie zawodowe?

Praca zawodowa stawia przed człowiekiem szereg wyzwań, które mogą dawać powody do stresu, czyli reakcji organizmu, gdzie postrzegane obciążenie jest większe niż możliwości danej osoby do poradzenia sobie z nim. 

Na odczuwanie stresu ma wpływ subiektywne widzenie własnych umiejętności i kompetencji, a także sytuacja zewnętrzna – przyzwolenie na popełnianie błędów, proszenie o pomoc, wsparcie ze strony zespołu. Im większe wyzwanie i duże nagromadzenie przeciążających sytuacji w krótkim czasie, tym większe prawdopodobieństwo, że stres będzie silniejszy.

Wypalenie zawodowe (z ang. burnout syndrome) jest syndromem, który znacząco wpływa na stan zdrowia człowieka i zdecydowanie pogarsza jego funkcjonowanie w pracy i w życiu prywatnym. W wyniku doświadczanego, przedłużającego się stresu, który człowiek interpretuje jako niemożliwy do uniknięcia czy zminimalizowania, pojawia się uczucie apatii, zniechęcenia, pustki i beznadziei.

Problem globalny? 

Wypalenie zawodowe znalazło się w najnowszej, opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD – 11. Zostało określone mianem syndromu zaburzającego funkcjonowanie człowieka. 

Od 1 stycznia 2022 roku lekarz psychiatra może wypisać pacjentowi zwolnienie lekarskie z powodu objawów świadczących o wypaleniu zawodowym.

Jak rozpoznać, że ma się do czynienia z wypaleniem zawodowym? 

Osoba doświadczająca wypalenia zawodowego po intensywnej, pełnej wyzwań pracy okupionej ogromnym stresem, często czuje pustkę, brak sił i przewlekłe zmęczenie. To, co miało cieszyć – przytłacza. To, co budowało się z wielkim wysiłkiem – nie daje radości.

Różnica między stresem a wypaleniem zawodowym to przede wszystkim nasilenie doświadczanych objawów oraz ich długość występowania. Stres może być krótkotrwały, a reakcja alarmowa (która jest pierwszą fazą doświadczania stresu) szybko mija, organizm wraca do względnej równowagi lub adaptuje się do nowej sytuacji. 

Według Jana Strelau mianem “stresu” można określić stan, na który składają się silne negatywne emocje oraz towarzyszące mu zmiany fizjologiczne i biochemiczne, przekraczające normalny stan pobudzenia. I to właśnie odczuwany w środowisku pracy przedłużający się stres, może prowadzić do wystąpienia wypalenia zawodowego.

Jakie objawy daje wypalenie zawodowe?

Syndrom wypalenia zawodowego jest zespołem objawów powstających w wyniku przeciążenia emocjonalnego, fizycznego, wpływających na realizację zadań oraz jakość wykonywanej pracy. 

Przepracowanie związane z odczuwanym stresem powoduje szereg objawów.

Symptomy fizyczne:

• odczuwanie przewlekłego zmęczenia,
• silne i częste bóle głowy,
• bóle mięśni,
• problemy ze snem,
• obniżona odporność (i w konsekwencji częstsze infekcje),
• zmiana apetytu.

Symptomy emocjonalne:

• utrata motywacji do pracy i satysfakcji z wykonywanych obowiązków;
• poczucie braku sensu wykonywania swoich zadań, odczucie pustki, porażki;
• zwątpienie w siebie oraz we własne umiejętności i kompetencje;
• poczucie osamotnienia;
• negatywne i cyniczne nastawienie do swojej pracy;
• niezadowolenie lub deprecjonowanie własnych osiągnięć;
• obojętność na potrzeby innych pracowników;
• doświadczenie lęku o przyszłość, stabilność pracy;
• poczucie krzywdy, niesprawiedliwości.

Symptomy behawioralne:

• izolowanie się od ludzi i rezygnacja z kontaktów towarzyskich;
• niewypełnianie obowiązków zawodowych lub ich zaniżona jakość;
• frustracja oraz wyładowanie złości na współpracownikach, klientach;
• spóźnienie się, wcześniejsze wychodzenie z pracy, częste zwolnienia lekarskie, unikanie wypełniania obowiązków;
• regulowanie nastroju za pomocą używek: alkoholu, narkotyków lub ewentualnie objadanie się, kompulsywne kupowanie. 

Symptomy w relacjach:

• obniżenie zainteresowani członkami rodziny;
• łatwe wpadanie w irytację, złość;
• spędzanie większej ilości czasu poza domem;
• wybieranie sposobów ucieczkowych np. nadmierne oglądanie telewizji, surfowanie po internecie, granie w gry komputerowe;
• rosnące poczucie niekompetencji, bycia niepotrzebnym, poczucie bycia nieudacznikiem.

Przyczyny pojawienia się wypalenia zawodowego

Wypalenie zawodowe może dotyczyć pracownika na każdym stanowisku, jednak są pewne grupy zawodowe, które są bardziej narażone na jego występowanie. 

Największe ryzyko pojawia się w zawodach opartych na częstym kontakcie z innymi ludźmi i na stanowiskach kierowniczych. Narażeni są: nauczyciele, trenerzy, pedagodzy, psychologowie, lekarze, pielęgniarki czy konsultanci doradztwa personalnego oraz finansowego.

Na wystąpienie syndromu wypalenia zawodowego mają wpływ:

• Czynniki środowiskowe: warunki, w jakich pracuje jednostka np. temperatura, natężenie hałasu, brak regularnych przerw, przedłużony czas pracy.
• Czynniki zawodowe: zakres obowiązków (np. nocne dyżury), rodzaj pracy, stawiane wymagania, ilość pracy, zakres kontroli nad wykonywanymi zadaniami, presja czasu.
• Czynniki socjalne: kontakty ze współpracownikami i przełożonymi, relacje z innymi osobami niezwiązanymi z pracą.

Problemy organizacyjne, brak sprawnej komunikacji czy długie i niekomfortowe godziny pracy, również negatywnie wpływają na samopoczucie człowieka, jego wydajność oraz jakość pracy. 

Brak wsparcia dla pracownika, który stoi przed dużymi wyzwaniami lub niedostatek pomocy w przypadku trudności czy też negatywne postrzeganie proszenia o taką pomoc w organizacji, również sprzyja występowaniu wypalenia zawodowego.

Czy wypalenie zawodowe może dotyczyć ciebie?

Dwie osoby, które zmagają się z podobną presją czasową, wyzwaniami w pracy i niedogodnościami, mogą całkowicie odmiennie reagować na stresory. Na występowanie objawów syndromu wpływ mają również czynniki indywidualne: poziom odporności psychicznej, styl radzenia sobie ze stresem, sytuacja rodzinna, sytuacja finansowa, subiektywne postrzeganie własnej osoby oraz własnych możliwości.

Jeśli zauważysz symptomy wypalenia zawodowego – nie zwlekaj. Skontaktuj się ze specjalistami: psychologiem, psychiatrą czy psychoterapeutą, którzy będą mogli ci pomóc odnaleźć na nowo radość z pracy i życia.

Bibliografia:

Maslach Ch. (2000): Wypalenie – w perspektywie wielowymiarowe, [w:] H. Sęk (red.), “Wypalenie zawodowe. Przyczyny, mechanizmy, zapobieganie”, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Ogińska-Bulik N. (2006): Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Źródła – konsekwencje – zapobieganie, Difin, Warszawa.

Siemiński, M., Nitka-Siemińska, A., & Nyka, W. M. (2007): Zespół wypalenia. Forum Medycyny Rodzinnej.