Droga przez żałobę: jak znaleźć spokój po stracie

Strata bliskiej osoby to bolesny moment, który, mimo że naturalny ogromnie zmienia życie pozostałych osób. Żałobę po śmierci bliskiej osoby można przeżywać w różnym tempie i na swój sposób, a zależy to od siły relacji, okoliczności, w których umiera dana osoba, czy mieliśmy czas na pożegnanie, czy odejście ważnej osoby nas zaskoczyło. W tym artykule dowiesz się, jak zrozumieć i jak przeżyć żałobę oraz jak znaleźć spokój po stracie.

Jak może wyglądać żałoba?

Mimo że wiemy, że śmierć jest naturalna i spotka każdego z nas, kiedy odchodzi bliska osoba, bywa, że bardzo trudno nam pogodzić się z jej odejściem. Żałoba jest procesem, który pomaga przejść od życia z daną osobą do świata, który w wyniku jej śmierci się zmienił. Jej celem jest pogodzenie się ze stratą i oswojenie życia, które będzie już na zawsze inne.

Żałoba wiąże się z cierpieniem, bólem psychicznym często z ogromną rozpacza, a także poczuciem winy, niezgodą na to, co się stało. Czasami śmierć bliskiej osoby oprócz trudnych emocji przynosi też ulgę. Ulga pojawia się szczególnie wtedy, kiedy ważny dla nas człowiek długo i ciężko chorował, męczył się w swoich ostatnich dniach, wtedy śmierć bywa uważana za wytchnienie, uwolnienie.

Czasami mogą się też pojawić ambiwalentne uczucia, kiedy bliska nam osoba była jednocześnie osobą, która nas krzywdziła, np. stosowała przemoc. Wtedy uczucie straty wiąże się z poczuciem odzyskanej wolności, ulgi i często też poczucia winy, bo „nie można mówić źle o zmarłych”.

Żałoba i jej sposób przeżywania jest też zależny od kultury i tradycji. W Polsce wyprawienie pogrzebu, ubranie czarnych ubrań są swoistymi symbolami pożegnania ze zmarłym i przejścia w stan żałoby.

Etapy  żałoby

Żałoba może trwać różnie, czasami nawet około dwóch lat. W pierwszym roku uczucia i emocje związane ze śmiercią bliskiej osoby są bardzo intensywne, często przytłaczające. Zdarza się, że bardzo gwałtowna, niespodziewana śmierć np. w wypadku samochodowym powoduje ogromną rozpacz, a nawet załamanie psychiczne u pozostałej rodziny.

Pierwszy rok po stracie jest bardzo trudny, bo wszystko może przypominać o zmarłym i osoba uczy się, jak bez niej żyć. Psycholożka Elisabeth Kübler-Ross opisała etapy żałoby, które mogą się mieszać, powtarzać oraz nie muszą występować w podanej poniżej kolejności, ponieważ bardzo duże znaczenie ma osobowość osoby doznającej straty, jak i okoliczności śmierci i przeżywania żałoby.

Zaprzeczanie

Faza, gdzie rozpoczyna się żałoba, a osoba po stracie często jest w szoku, otępiała, nie dowierza, co się wydarzyło, nie przyjmuje rzeczywistości śmierci bliskiej osoby. Ma poczucie, że to jakiś koszmar, z którego zaraz się obudzi. Mogą wystąpić problemy z opamiętywaniem tego okresu w życiu z powodu bardzo silnego stresu.

Gniew i targowanie się

Moment, w którym często do danej osoby dociera realność śmierci, czuje się zostawiona, opuszczona, przez osobę, która umarła. Jeśli jest wierząca złości się na Boga lub los. Codzienność jest bardzo trudna, a zdarza się, że osoba modli się lub prosi, że zrobi wszystko, aby bliski wrócił, aby odwrócić śmierć. W tym momencie osoba przeżywająca żałobę bardzo potrzebuje wsparcia, bliskości drugiej osoby, trudne emocje mogą być ogromnie przytłaczające.

Depresja

Moment, w którym do żałobnika dociera cała powaga sytuacji, że bliski już nigdy nie wróci, że nie ma sposobu, aby odwrócić śmierć. Rozpacz, smutek, zobojętnienie na cały świat to charakterystyczne cechy tego momentu w żałobie. Dodatkowo może pojawić się przytłaczające poczucie winy, związane z tym, że osoba przeżywająca stratę zastanawia się i często zadaje sobie pytania „Czy mogłam/mogłem zrobić więcej?”, „A co jeśli wróciłabym z pracy i znalazła go wcześniej?”, „Co jeśli mogliśmy pojechać na badania wcześniej?”. 

Akceptacja i godzenie się ze stratą

w końcu pojawia się moment, kiedy osoba doświadczająca starty powoli, krok po kroku oswaja utratę, wraca do życia, układa je na nowo. Coraz bardziej angażuje się w życie innych oraz swoje, powoli układa swoje rutyny oraz ważne obszary życia. Jednak to, co ważne okresy smutku, złości czy targowania się mogą powracać i przeplatać się z procesem przystosowania się do życia po śmierci ważnej osoby.

Dla części osób dotarcie do momentu akceptacji odejścia ważnej osoby bywa bardzo długi, a czasami ręcz nigdy nie nadchodzi. Wtedy ból i cierpienie towarzyszą danej osobie na co dzień, mimo powrotu do różnych działań i wykonywanych ról.

Zdarza się, że dana osoba nie pozwala sobie lub okoliczności utrudniają jej przejście żałoby np. choroba innego członka rodziny, trudna sytuacja finansowa, niezrozumienie otoczenia i oczekiwania szybkiego powrotu do efektywnego działania. Wtedy może pojawić się tłumienie bólu i cierpienia, a w konsekwencji nieprzeżycie żałoby i czasami wyparcie jej. Dla osób postronnych osoba postaracie może dobrze funkcjonować, jednak w jakimś momencie życia mogą do niej wrócić bardzo trudne emocje, które wyparła np. w momencie ważnego wydarzenia życiowego.

Co warto robić, kiedy przeżywamy żałobę?

W procesie żałoby pojawiają się różne, nie zawsze aprobowane przez nas emocje – smutek, gniew, złość, poczucie winy czy żalu. Przeżywanie każdej z tych emocji jest uzasadnione, a pozwolenie sobie na ich przeżywanie i wyrażanie powoduje, że słabną. Tłumienie tych uczuć powodowałoby utrudnianie procesu żałoby i zaprzeczanie, że zdarzyło się coś, co na zawsze zmienia życie.

Płacz jest naturalną reakcją organizmu na stratę, ból i cierpienie, kiedy odchodzi partner, mama czy przyjaciółka – w naszym życiu pojawia się ogromna wyrwa, dlatego opłakanie tej ogromnej straty jest bardzo ważne i kojące.

Dzięki temu, że pojawiają się łzy, uwalnia się odrobinę emocjonalnego napięcia, ponieważ śmierć ważnej osoby jest największym stresorem, jakiego doświadcza człowiek według skali stresu Holmesa i Rahe’a.

Jednak nie każdy musi doświadczać wzmożonych emocji, czy płaczu w wyniku straty. Część osób odbiera utratę w sposób bardzo praktyczny, pochodzi do sytuacji zadaniowo i stara się nie doświadczać emocji. Dla innych osób ważne będą zachowania, gesty pamięci i np. zadbanie o nagrobek czy regularne wspominanie bliskiej osoby pod czas ważnych wydarzeń.

Jak na nowo odnaleźć się w życiu po stracie bliskiej osoby?

Początek układania życia po stracie może być bardzo trudny, jednak czas, przepracowanie emocji, słuchanie swoich potrzeb, a czasami wsparcie bliskich czy specjalistów od zdrowia psychicznego pomaga przetrwać ten czas. Oto kilka wskazówek, które mogą sprzyjać odzyskiwaniu spokoju po śmierci ważnej osoby:

Dbanie o siebie

Zadbanie o sen (jeśli jest bardzo utrudniony, warto zgłosić się o wsparcie do lekarza psychiatry), wychodzenie na spacery, jedzenie regularnych posiłków, najlepiej w towarzystwie innych osób. Jeśli nie mamy lub nie doświadczamy życzliwych kontaktów dobrym pomysłem będzie szukanie ukojenia w naturze – wyjście do lasu, parku lub spędzanie czasu w ogrodzie. 

Codzienne rytuały pamięci

Pielęgnowanie i zapisywanie wspomnień, tworzenie albumów, zapalanie świec dla zmarłych, dla części osób może być ważnym i potrzebnym symbolem łączności z osobą która odeszła. Jednak dla innych żałobników takie działania będą przynosić ból i dodatkowo potęgować poczucie pustki i rozpaczy. Dlatego ważne jest sprawdzenie jak działają na nas takie zachowania i podążania za swoimi potrzebami.

Rozmowy o utraconej osobie

Wspominanie i rozmawianie, o czasach, kiedy bliska osoba z nami była, przypominanie sobie jej cech, zabawnych momentów, dobrych chwil może być dobrym pomysłem na regulację emocji. 

Tworzenie nowej rutyny

W ciągu kolejnych miesięcy, kiedy trudne emocje słabną, dobrym pomysłem może być umawianie się z innymi ważnymi osobami na spotkania, obiady czy spacery, zaangażowanie się w życie lokalnej społeczności, nawiązanie lub odbudowanie starych znajomości, stworzenie swojego planu dnia. Powrót do kontaktów z innymi dobrze dopasować do swoich potrzeb oraz etapu żałoby w jakim jesteśmy.

Korzystanie ze wsparcia duchowego lub specjalistów od zdrowia psychicznego

W przypadku osób praktykujących religię, ważne będzie chodzenie na nabożeństwa, rozmowy z kapłanami czy uczestnictwo w ważnych religijnych rytuałach. Rozmawianie z przyjaciółmi, życzliwymi osobami oraz dzielenie się przeżyciami z osobami, które nas rozumieją może być równie pomocne.  Jednak, jeśli danej osobie bardzo trudno radzić sobie z żałobą i wracaniem do życia, po stracie pomocą mogą być psycholog, psychoterapeuta czy psychiatra. Jednak warto zaznaczyć, że żałoba jest naturalnym procesem, który można przejść bez specjalistycznego wsparcia. 

Proces żałoby bywa bardzo trudny i wymagający, jest jak labirynt, w którym osoba w żałobie może utknąć na dłużej lub kręcić się przez jakiś czas w kółko. Jednak z czasem, dzięki zasobom wewnętrznym, wsparciu bliskich, a czasami specjalistów żałoba się kończy.

800 108 108 Telefon wsparcia dla osób w żałobie i po stracie Fundacji Nagle Sami

Bibliografia:

Dymecka, J., & Bidzan, M. (2020). Psychologiczne aspekty przeżywania żałoby i straty. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Sztaba, G. (2017). Żałoba. Jak pomóc sobie i bliskim przejść przez trudny czas. Wydawnictwo Znak.

Worden, J. W. (2009). Grief Counseling and Grief Therapy: A Handbook for the Mental Health Practitioner (4th ed.). Springer Publishing Company.