Alienacja rodzicielska. Współczesny problem wielu rozbitych rodzin.

25 kwietnia obchodzimy Międzynarodowy Dzień Świadomości Alienacji Rodzicielskiej. Z tej okazji w WeTalk publikujemy artykuł przygotowany we współpracy z psychologiem sądowym – Pauliną Litwą. Z tekstu dowiecie się, czym jest alienacja rodzicielska, czym skutkuje u dzieci oraz jakie efekty może powodować u dorosłych ludzi, którzy byli alienowani od rodzica. Zachęcamy do czytania. 

Co to jest alienacja rodzicielska?  

Alienacja rodzicielska to zespół świadomych, bądź nieświadomych zachowań głównego opiekuna, prowadzących do powstawania nieprawidłowości w relacji pomiędzy dzieckiem a rodzicem niesprawującym bezpośredniej opieki. 

Występuje ona najczęściej na linii ojciec – matka czy matka – ojciec. Bywają również sytuacje, gdzie oboje rodzice są poddawani alienacji rodzicielskiej przez inne osoby np. babcię lub/i dziadka, są to jednak zdecydowanie rzadsze przypadki.  

Czym może się objawiać alienacja rodzicielska? 

Do przykładowych zachowań z zakresu alienacji rodzicielskiej zalicza się: 

• opowiadanie dziecku o przyczynach rozejścia się rodziców; 
• obwinianie przy dziecku drugiego rodzica za rozpad rodziny, problemy materialne czy posiadanie kolejnego partnera, itp.;
• utrudnianie drugiemu rodzicowi kontaktów z dzieckiem;
• odmawianie współpracy z drugim rodzicem i stwarzanie mu barier w dostępie do informacji dotyczących dziecka;
• zapewnienie dziecku pokus odciągających go od spotkań z drugim rodzicem albo dodatkowych zajęć ograniczających czas spotkania; 
• granie na emocjach dziecka, kierując do niego różnego rodzaju komunikaty werbalne i pozawerbalne odnośnie do drugiego rodzica, np. wmawianie, że drugi rodzic go porzucił i go nie kocha itd.;
• sugerowanie dziecku zmiany nazwiska; 
• wyciąganie od dziecka informacji o drugim rodzicu; 
• odmawianie dziecku przenoszenia jego przedmiotów pomiędzy miejscami zamieszkania rodziców;  
• nadzorowanie rozmów telefonicznych dziecka z drugim rodzicem; 
• manipulowanie strachem i lękami dziecka poprzez okazywanie drugiemu rodzicowi jakiegoś rodzaju agresji w obecności dziecka. 
  

Co ważne, pojedyncze zachowania opisane powyżej nie świadczą jeszcze o alienacji rodzicielskiej. Musi być to szereg symptomów, które trwają w czasie. 

Kto ją częściej stosuje?

Każdy przypadek należy rozpatrywać w sposób indywidualny, nie ma dwóch takich samych rodzin i osób. Zdarza się, że dziecko jest agresywne wobec poddawanego alienacji rodzicielskiej rodzica, odrzuca i oczernia go. Może posługiwać się słowami głównego opiekuna, jednocześnie przejmując jego przekonania, co wynika z faktu zależności. 

Na przekonania dziecka ma wpływ również najbliższe środowisko, w którym dziecko mieszka na stałe.W praktyce, do potęgowania alienacji rodzicielskiej mogą więc przyczyniać się np. dziadkowie czy nowi partnerzy głównych opiekunów. 

Czym skutkuje alienacja rodzicielska? Co może dziać się kiedy dziecko będzie już dorosłe?

Stosowanie alienacji rodzicielskiej prowadzi do niszczenia wzajemnych relacji drugoplanowego opiekuna z dzieckiem. Ponadto może przyczyniać się do powstawania u dziecka zaburzeń zdrowotnych, emocjonalnych, rozwojowych i dotyczących zachowania. 

Może również wywołać takie dalekosiężne skutki jak: problemy w relacjach i budowaniu związków intymnych, problemy w panowaniu nad gniewem i wrogością, problemy psychosomatyczne, problemy ze snem i z jedzeniem, luki w psychice i nadmierną zależność, konfliktowe podejście do autorytetów, poczucie uprawnienia do własnej wściekłości. Wpływa ona także na poczucie własnej wartości dzieci. 

Powyższa lista skutków – chociaż długa – nie jest jednak wyczerpująca, ponieważ alienacja rodzicielska często przekłada się na kształtowanie osobowości dziecka, co rzutuje na resztę jego już dorosłego życia i może prowadzić do szeregu problemów/trudności w ogólnym, codziennym funkcjonowaniu.   

Negatywne efekty alienacji rodzicielskiej dla relacji z drugim rodzicem mogą być różnorodne i nie da się ich przedstawić w postaci uproszczonego schematu. 

Jakie motywy mogą przyświecać rodzicom, którzy stosują alienację?  

Warto odpowiedzieć sobie na pytanie, dlaczego dochodzi do sytuacji, kiedy jeden rodzic zaczyna alienować dziecko od drugiego rodzica pomimo tego, że jest to bardzo niekorzystne dla małoletniego. 

Alicja Czerederecka i Ewa Wach w swojej publikacji „A Difficulties in Social Adaptation of Persons Experiencing Maritals Failures” wskazały na występowanie w rodzinach, w których dochodzi do alienacji, zaburzeń u co najmniej jednego z badanych rodziców, a w około połowie przypadków – u obojga. Obejmuje to sferę poznawczą, emocjonalną, samooceny oraz relacji z innymi ludźmi. 

Te zaburzenia mogą dotyczyć unikania odpowiedzialności i panowania nad emocjami, nadmiernego wzrostu indywidualizmu, negacji czy podatności na wpływy innych, obniżenia wrażliwości społecznej (przechodzącej czasem w agresję), zaburzeń narcystycznych lub okazywania braku zainteresowania innymi ludźmi, poczucia upokorzenia.

Czy rodzice zawsze robią to świadomie?

Należy zaznaczyć, że większość rodziców związanych uczuciowo z dziećmi przyczynia się do zaburzeń w ich rozwoju nieświadomie lub nie w pełni świadomie, bo przecież nikt nie chce krzywdzić swojego dziecka.

Niemniej jednak pobudką do podejmowania negatywnych decyzji i działań wychowawczych jest zwykle zniekształcona ocena sytuacji, której źródeł należy poszukiwać w jakiegoś rodzaju urazie po stronie rodzica, wywołanym m.in. kryzysem związku, rozstaniem z partnerem, przeżywaniem silnej złości i poczucia krzywdy czy przypisywaniem własnych przeżyć i uczuć dziecku.

Tak więc najczęściej alienujący rodzic nie zdaje sobie sprawy ze swoich działań, bądź nie chce ich zaprzestać. To prowadzi do eskalacji konfliktu między rozstającymi się rodzicami, co swój finał najczęściej ma w sądzie. 

W takich sytuacjach wskazane jest, by sąd skorzystał z pomocy biegłych psychologów, zwracając się do nich o wydanie szczegółowej opinii oceniającej kompetencje wychowawcze opiekunów oraz wskazującej na propozycje oddziaływań korekcyjnych.

Co można zrobić, żeby przestać stosować alienację? Jakich rad można udzielić rodzicom alienującym? 

Do oddziaływań korekcyjnych należy zaliczyć: skorzystanie przez rodzinę ze specjalistycznej pomocy takich osób jak mediatorzy, a niejednokrotnie także z terapii, mającej na celu uregulowanie kwestii wychowawczych. Może być to terapia indywidualna, ukierunkowana na korektę zachowań jednego lub obojga  rodziców, oraz/lub terapia rodzinna, na którą wspólnie udają się opiekunowie – czasem wraz z dzieckiem. 

Nierzadko oddziaływaniom terapeutycznym powinno być poddane również dziecko, by zapobiegać ewentualnym zaburzeniom w przyszłości i zmienić jego aktualne postrzeganie sytuacji. 

Należy jednak pamiętać o tym, by przypadek każdej rodziny traktować indywidualnie, Nie ma jednej uniwersalnej rady, która pomogłaby w zahamowaniu alienacji. Ważne jest natomiast to, aby wystarczająco szybko doszło do interwencji z zewnątrz, w celu powstrzymania jej rozwoju.